Toezicht op en in het strafproces

Oratie uitgesproken door prof.dr. mr. Alex Harteveld op 8 april 2022 bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar Toezicht op strafvorderlijk overheidshandelen aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid Rijksuniversiteit Groningen.

In zijn oratie betoogt Harteveld dat er binnen het strafproces nog veel ruimte is voor extra toezicht, bijvoorbeeld door de rechter-commissaris tijdens het opsporingsonderzoek.

Vaak wordt gesteld dat er onvoldoende toezicht is op het OM, een instantie die een grote macht heeft in het strafproces. Het OM heeft het gezag over het opsporingsonderzoek, bepaalt wie er vervolgd gaat worden en kan ook zelf straffen opleggen met een OM-strafbeschikking.

Vooral de rechter ziet erop toe dat de strafvorderlijke instanties voldoen aan de daaraan gestelde eisen, te weten of wel rechtmatig wordt gehandeld. Bij het toezicht op het OM zijn echter ook externe instanties betrokken die niet speciaal daarvoor zijn ingericht, zoals de Nationale Ombudsman of de Rekenkamer. Daarnaast is er het toezicht van de Procureur-Generaal bij de Hoge Raad (de PG), bij wie het uitoefenen van toezicht op het OM terug te voeren is op een wettelijke bepaling (art. 122 Wet op de Rechterlijke Organisatie).

Herziening wettelijke regeling

Op de OM-strafbeschikking kan de strafrechter tot nu toe nauwelijks toezicht houden. Dat komt doordat er na het aantekenen van verzet tegen de strafbeschikking niet meer naar die strafbeschikking wordt gekeken. De strafrechter die dat verzet behandelt gaat namelijk de strafzaak weer van nul af aan bekijken. Volgens Harteveld is dat een gebrek in het systeem. Via een herziening van de wettelijke regeling van de strafbeschikking zou dit gebrek hersteld moeten worden. De rechter zou na verzet moeten bekijken of de strafbeschikking door het OM rechtmatig is. Dan kan het toezicht op de strafbeschikking binnen het strafrecht worden geregeld en hoeft daarmee niet meer een externe instantie zoals de PG bij de Hoge Raad te worden belast.

Omslagontwerp en opmaak: LINE UP boek en media bv | Riëtte van Zwol

Foto voorkant: detail voormalige rechtbank, Oude Boteringestraat Groningen, https://imagestore.webhosting.rug.nl

Auteursfoto: Ronald Zijlstra

Uitgegeven door University of Groningen Press
Broerstraat 4 9712 CP Groningen