Geloven in Nederland: Erfgoed, musea en identiteit

Religie is door de eeuwen heen een constante en dominante factor geweest in onze Nederlandse samenleving, waarmee groepen zijn in-, of juist uitgesloten. Denk aan de schijnbare cohesie onder het Roomse Rijk van de Habsburgse vorsten; het verzet daartegen onder de leus “liever Turks dan Paaps”; het idee van vreedzame co-existentie gedurende de verzuiling en de afschuwelijke realiteit van de Holocaust. Toch wordt religie in musea veelal getoond als een historisch gegeven. In het hedendaagse Nederland, de scheiding van kerk en staat indachtig, zou religie een particuliere aangelegenheid zijn geworden. Tegelijkertijd zien we het thema continu om ons heen, in het maatschappelijk debat, in de wereldpolitiek. Daarbij hebben we het niet slechts over onszelf, maar ook over de Ander. Dat onderstreept het belang van aandacht voor religie in musea, niet slechts in afgeronde historische contexten of als een persoonlijke kwestie, maar als een factor die, secularisering ten spijt, altijd van maatschappelijke betekenis blijft.

In haar inaugurele rede gaat bijzonder hoogleraar Valika Smeulders, hoofd geschiedenis van het Rijksmuseum, in op hoe de blik in musea is veranderd. Lang is een geschiedenis van overwinnaars en hoogtepunten getoond, met veel nadruk op politieke macht en economische ontwikkeling. In de afgelopen twintig jaar is meer ruimte gemaakt voor de voorheen onderbelichte groepen, denk aan de verschillende groepen met een band met het koloniale verleden en aan vrouwengeschiedenis. Hoe verhoudt zich die toevoeging tot de samenleving in het algemeen? Wat gebeurt er als daar religie wordt bijgehaald? Vergroot die veranderde blik nu wel of niet het gevoel van ‘wij’ vs. ‘zij’?

Ontwerp en opmaak: LINE UP boek en media bv | Riëtte van Zwol, Jort Haan
Coverfoto: Doop van de kamerling, Jacob de Wit, ca. 1745, Collectie Rijksmuseum, BK-C-2007-1-A
Foto achterzijde: Emiro Smolders

Uitgegeven door University of Groningen Press
Broerstraat 4
9712 CP Groningen
https://ugp.rug.nl/

Artikel in NRC, 3 oktober 2025
Hoofd geschiedenis Rijksmuseum Valika Smeulders: ‘Bij elk geloof heb je momenten van macht of juist onderdrukking’

Artikel in Dagblad van het Noorden, 30 september 2025
Valika Smeulders (56) zoekt in Groningen met kunst naar verhalen over religie